Τα έθιμα της Πρωτομαγιάς και οι συμβολισμοί στη λαϊκή παράδοση

Την Πρωτομαγιά γιορτάζουμε την αναγέννηση της φύσης, με πιο διαδεδομένο το «μαγιάτικο στεφάνι» το οποίο εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα. Είναι το μοναδικό σχεδόν έθιμο, που εξακολουθεί να μας δένει με την παραδοσιακή πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης με πανάρχαιες ρίζες πλούσια σε εκδηλώσεις.

Πριν γίνει εργατική γιορτή, κοντά πάντοτε στο Πάσχα, η Πρωτομαγιά συνδυάζει αρχέγονα λατρευτικά στοιχεία που σχετίζονται με τη λατρεία των νεκρών (Λεμούρια, Ροζάρια). Θεωρείται παρετυμολογικά ευνοϊκή για τα μάγια, όπως και ολόκληρος ο μήνας Μάιος.

 Το μαγιάτικο στεφάνι στόλιζε τις πόρτες των σπιτιών ως του Αϊ – Γιαννιού του Θεριστή και τότε, το καίγανε στις φωτιές του αγίου. Το μαγιάτικο στεφάνι κατασκευαζόταν με βέργα από ξύλο κληματαριάς και ανοιξιάτικα λουλούδια. Τα λουλούδια που επιλέγονται είναι συνήθως αγριολούλουδα, μαργαρίτες και σπανιότερα παπαρούνες.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η πρώτη μέρα του Μαΐου, ήταν αφιερωμένη στον ετήσιο εορτασμό της Δήμητρας, της θεάς της γονιμότητας και της γεωργίας. Κάθε χρόνο την ίδια ημέρα, η κόρη της, Περσεφόνη, ανέβαινε από τον Άδη στη Γη για να την δει και η Δήμητρα «άνθιζε» από τη χαρά της. Έτσι, προς τιμήν της, οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν τα Aνθεστήρια, εορτασμός με διάφορες τελετές.

Στη συνέχεια, ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς για τον ερχομό της άνοιξης υιοθετήθηκε και κατά τη διάρκεια τόσο της ρωμαϊκής όσο και της βυζαντινής εποχής. Έφτιαχναν, δηλαδή, μαγιάτικα στεφάνια με πολλά άνθη για καλοτυχία, υγεία και προστασία. Στις μέρες μας τοποθετείται στο κατώφλι του εκάστοτε σπιτιού – για τα ίδια αγαθά – και απομακρύνεται στο τέλος του καλοκαιριού.

Τα ήθη και έθιμα της Πρωτομαγιάς ξεχωρίζουν ανά τόπο. Για παράδειγμα, στη Σέριφο κρεμούν στην πόρτα του σπιτιού τους ένα στεφάνι από λουλούδια, προσθέτοντας όμως και τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο. Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα «δαιμοναριά», άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί.

Στην Κέρκυρα, ένα νησί που φημίζεται για τις ξεχωριστές της παραδόσεις και για τους ανθρώπους της που παραμένουν πιστοί σε αυτές, το Μαγιόξυλο έχει την τιμητική του.

Οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας το Μάη. Το μαγιόξυλο είναι ένα πράσινο κλαδί, που μόλις έχει πετάξει φύλλα του, οι άνθρωποι το τυλίγουν με χρωματιστές κορδέλες και πάνω του κρεμάνε λουλούδια, καρπούς και μικρά φλασκιά με γλυκό κρασί, λάδι και μέλι.

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας το πήδημα στη φωτιά είναι μία απαραίτητη τελετουργική διαδικασία που θα αποτρέψει τις αρρώστιες εξασφαλίζοντας την καλή υγεία. Νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται την παραμονή της Πρωτομαγιάς, μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν.

Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από τη φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά. Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι τους για να φύγουν όλα τα κακά.

Ας μην ξεχνάμε, πως η παράδοση έχει ιστορική αξία, γιατί είναι η συνέχεια της ζωής και του πολιτισμού, καθώς τίποτα δεν είναι αυθύπαρκτο, αλλά στο εκάστοτε παρόν υπάρχουν στοιχεία του παρελθόντος, με αποτέλεσμα να εμπνέει στην ψυχαγωγία, στην τέχνη και στην καθημερινή ζωή.

Γεωργία Ρήγα